Historie Fort Nieuwersluis

Fort Nieuwersluis is onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie; een uniek historisch stelsel van verdedigingslinies en -werken die loopt van Flevoland tot Noord-Brabant. De Nieuwe Hollandse Waterlinie staat op de Nederlandse kandidatenlijst voor de werelderfgoedlijst van de UNESCO.

Het ontstaan van de Hollandse Waterlinie

Midden in onze Gouden Eeuw, in het rampjaar 1672, overrompelden de legers van de Franse koning Lodewijk XIV ons land. Om de Franse opmars te stuiten werd op het laatste moment een oud papieren plan uit de kast gehaald: de vorming van een waterbarrière. Hals over kop werden sluizen opengedraaid en dijken doorgestoken. Zo ontstond een waterlinie grofweg ten oosten van de lijn Muiden – Uithoorn – Schoonhoven – Gorinchem. De watervlakte was zo ondiep dat er geen schepen konden varen en zo breed dat de kanonnen er niet overheen konden schieten. Doorwaden was zwaar en gevaarlijk in verband met onzichtbare sloten. Langs de rivieren, op de boven het water uitstekende dijken, werden snel tijdelijke schansen en versterkingen opgericht. De Waterlinie bleek een militair succes, daarom besloot men na de oorlog van 1672 om dit verdedigingsmiddel tot de hoofddefensie van Nederland te maken. Op zwakke plekken in de Waterlinie werden forten aangelegd en de Linie werd naar het oosten opgeschoven om een groter gebied veilig te stellen. Zo kwamen ook de vestingen Nieuwersluis, Woerden en Oudewater binnen de linie te liggen. Op de locatie van Fort Nieuwersluis werd al in 1629 een schans gebouwd, dat in 1673 is versterkt als onderdeel van de Waterlinie.

Fort Nieuwersluis als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie

In 1811 ontvouwden Napoleon en zijn patriot Krayenhoff de eerste plannen voor een nieuwe Hollandse Waterlinie. In 1815 besloot Koning Willem I de plannen tot uitvoering te brengen en in 1885 was de hele linie gerealiseerd. De opvolger van de Oude Waterlinie werd een uitgekiend waterstaatkundig systeem van sluizen en kades om het polderland gecontroleerd onder water te kunnen zetten. Samen met een stelsel van forten op regelmatige afstand van elkaar vormde de Nieuwe Hollandse Waterlinie de onneembare Vesting Holland. Men kon de velden langs de forten 3 tot 5 kilometer breed laten onderlopen om vijandelijke troepen tegen te houden. Verborgen als een groene heuvel in het landschap, dienden de forten als uitkijk- en strategisch punt voor de artillerie.

De versterking bij Nieuwersluis is in de periode 1849 – 1880 ontwikkeld tot een volwaardig fort als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Vanuit Fort Nieuwersluis konden de sluizen in de Nieuwe Wetering en de Vecht, maar ook de wegen langs de rivier, het spoor Utrecht-Amsterdam en het later aangelegde kanaal onder schot genomen worden.

Nadat de Nieuwe Hollandse Waterlinie in de Tweede Wereldoorlog niet meer opgewassen bleek tegen moderne legers heeft het fort andere functies gekregen. Het is gebruikt als inzamelplek voor paarden, die vervolgens naar het front of naar de slager werden afgevoerd. Van 1944 tot 1951 is het in gebruik geweest als interneringskamp voor ‘foute’ Nederlanders en als kamp voor dienstweigeraars tijdens de opstanden in Nederlands-Indië. Daarna is het in gebruik genomen als commandopost door de Bescherming Burgerbevolking (BB) tijdens de koude oorlog. Voor de BB is het linkerdeel van de kazerne op de begane grond gasdicht gemaakt via een sluizenstelsel en gasdichte deuren. Een luchtverversingsinstallatie met koolfilters werd aangebracht om strijdgassen en nucleaire fall-out tegen te houden. Na opheffing van de BB in 1987 is de commandopost overgenomen door het Korps Mobiele Colonnes, een afdeling van defensie inzetbaar bij grote rampen.

Eigendom van Natuurmonumenten

In 1996 is het fort overgedragen aan Natuurmonumenten. Het wordt sindsdien beheerd met als doel het in stand houden van de natuur-, cultuurhistorische en landschappelijke waarden. Het fort is in gebruik genomen voor niet-militaire doeleinden. Door de relatieve rust gedurende tientallen jaren in en rondom het fort hebben zich bijzondere flora en fauna gevestigd op het terrein, zoals vogelmelk, kraailook, gewoon knoopkruid en baardvleermuis.

De afgelopen 10 jaar is samen met Stichting Herstelling het fort gerenoveerd. Tijdens deze restauratie is het dak hersteld, zijn ramen, houtwerk en scharnieren vervangen, is de gevel hersteld, is het schilderwerk opnieuw gedaan en zijn de installaties gemoderniseerd. Met deze grootschalige renovatie is een belangrijke basis gelegd voor een nieuwe duurzame invulling van het fort.